Türkiye’de maden yatırımcısı, gerçekleştirdiği madencilik faaliyetleri esnasında her yıl, maden cevherlerinin ocak başı satış tutarının (maden gruplarına göre değişen oranlarda) %0,5-18,75’i arasında devlet hakkı vermektedir. Maden Kanunu’na göre, ruhsat sahibi tarafından yatırılan devlet hakkının %25’i il özel idare payı olarak ruhsatın bulunduğu ilin özel idaresine, %25’i ruhsatın bulunduğu en yakın köyden başlamak kaydıyla köylerin yer aldığı bölge ile sınırlı olarak altyapı yatırımlarında kullanılmak üzere faaliyet alanındaki payı oranında, doğrudan ilgili ilçe veya ilçelerin Köylere Hizmet Götürme Birlikleri hesabına, %50’si de Hazine hesabına yatırılır. Böylece toplanan bu paranın önemli bir kısmının yöre halkı için kullanılması öngörülmüştür1. Şüphesiz ki madenciliğin yalnız bulunduğu çevreye değil tüm ülkeye katkısı, verilen devlet hakkı ve diğer vergilerle sınırlandırılamaz2. Madencilik endüstrisi, faaliyette bulunduğu bölgelerde ekonomik ve sosyal gelişim açısından kısmi ya da genel olumlu bir etki göstererek sosyal kalkınmada merkezi bir rol oynayabilmektedir3. Yörenin bazı sosyal ihtiyaç ve eksiklerini karşılamak üzere “Sosyal Sorumluluk Projeleri” de gerçekleştirilmektedir4.
Bir mineral kaynağı işletilmez ise, yöredeki ekonomik ve toplumsal yapı çok büyük olasılıkla uzun süre olduğu gibi kalacaktır. İşletilmesi durumunda ise gelişecektir. Mineral kaynağı işletildiğinde, gereken işgücünün bir kısmı yakın köy ve kasabalardan temin edilir. Yöre halkının bir kısmı da işletme nedeniyle gelişen hizmet sektöründe çalışır. Maden işletmesi ölçeğinin büyüdüğü ve ömrünün uzadığı ölçüde madenciliğin yapıldığı bölge sanayileşebilir, pazara eklemlenebilir, ve böylece bir cazibe merkezine dönüşebilir5.
Türk medyasında ve diğer iletişim platformlarında madencilikle ilgili yapılan haberlerde6,7 “Maden şirketleri devlete yalnızca ~%2-4 arasında bir pay vermekte, kalanı ise şirketlere kalmaktadır” benzerinde ifadeler kullanılmaktadır. Yapılan araştırmalara göre sadece devlet hakkının yıllık maden işletme giderine oranı ortalama %14,6’dır. Bu tabloda maden şirketlerinin devlet hakkı dışında yüksek arazi kullanım bedelleri ve diğer vergileri, masrafları da ödediği dikkatlerden kaçmamalıdır. Ayrıca, sadece devlet hazinesine değil, madenciliğin yapıldığı bölge halkına da pay ayrıldığı, harcamalar yapıldığı dikkate alınarak maden işletmelerinin kapanmasına neden olmayan, daha fazla maden yatırımının işletmeye geçmesini sağlayan bir madencilik politikasına ihtiyaç vardır8.
Türkiye Maden Profesyonelleri”ndeki bu makale Türkiye Madenciler Derneği (TMD) Sektörden Haberler Bülteni’nin 86. Sayısında yayınlanmıştır: Yıldız, T.D., 2021. Türkiye’de maden yatırım ve işletme maliyetleri yükselirken madencilik sürdürülebilir mi? Türkiye Madenciler Derneği Sektörden Haberler Bülteni, 86, 72-75. Erişim: https://www.tmder.org.tr/modules/faq/datafiles/FILE_4FF906-B7D311-BC6A1E-81BAB4-D7D520-134C86.pdf Bu derleme makaleye atıf yapmak isteyenler Sektörden Haberler Bülteni’ne ve Kaynakça’dan orjinali bulunan çalışmalara atıf yapmalıdır.
KAYNAKLAR
(1) Yıldız, T.D., 2020. Effects of the private land acquisition process and costs on mining enterprises before mining operation activities in Turkey. Land Use Policy, 97, https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.104784
(2) Yıldız, T.D., 2021. How can the effects of EIA procedures and legislation foreseen for the mining operation activities to mining change positively in Turkey? Resources Policy, 72, https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2021.102018
(3) Sezener, A., 2015. Madencilik açısından sosyal kalkınma ve sürdürülebilirlik. Madencilik Türkiye Dergisi, 47, 96-100.
(4) Oygür, A.V., 2014. Madencilik ve sürdürülebilir kalkınma. TMD Sektörden Haberler Bülteni, 51, 86-92.
(5) Kayadelen, M., 2009. Kamu yararı açısından madenciliğimiz, sorunlar – öneriler. Erişim: <http://www.kayadelen.gen.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=36:kamu-yarar-acsndan-madenciliimiz&catid=6:madencilik&Itemid=11>
(6) Övür, M., 2019. Türkiye ne kazanıyor? 10 Ağustos 2019 tarihli haber. Erişim: <https://www.sabah.com.tr/yazarlar/barlas/2020/09/02/eski-somurgecilerin-bu-golge-oyunundan-artik-biktik>
(7) İnternethaber, 2019. Kaz Dağları’nda neler oluyor? Alamos Gold şirketi 400 milyonla 4 milyar alacak. 07.08.2019 tarihli haber. Erişim: <https://www.internethaber.com/kaz-daglarinda-neler-oluyor-alamos-gold-sirketi-400-milyonla-4-milyar-alacak-2042335h.htm>
(8) Yıldız, T.D., 2021. Türkiye’de devlet hakkının işletme gideri içindeki yüksek payının sebepleri dikkate alınarak devlet hakkı nasıl hesaplanmalı? Henüz yayınlanmamış makale.
Dr. Taşkın Deniz Yıldız
Yazara konuyla ilgili soru sormak isterseniz, hangi yazar için mesaj gönderdiğinizi belirterek lütfen [email protected] adresine mail atınız.